จดหมายเหตุเมืองถลางและหัวเมืองปักษ์ใต้
ต้นฉบับของศูนย์วัฒนธรรมจังหวัดภูเก็ต (ศวภ.)

ประสิทธิ  ชิณการณ์ : อ่านและวิเคราะห์

Click at the image to view full size

มทศ.จห.๔๐ (ใช้หมายเลขตรงกับ ฉบับ ศวภ ๔๐) 

คำอ่าน ๐ หนังสือข้าพเจ้าพระตะกั่วทุ่งบางคลี มาถึงท่านวารานาโตนเจ้าเมืองมฤตวาลี ด้วยข้าพเจ้าเข้าไปเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาทสมเด็จพระพุทธิเจ้าอยู่หัวทรงพระมหากรุณาแก่ข้าพเจ้าให้เป็นเจ้าเมืองและทุกวันนี้ การว่าราชการบ้านเมือง อาณาประชาราษฎรอยู่เย็นเป็นสุขหาอัณรายมิได้ และคิดวิตก ถึงท่านทุกวันทุกเวลามิได้ขาด ได้ยินกิติข่าวเล่าขจรชื่อ ใคร่จะมาชมบุญวาสนาท่านซึ่งเคยเห็นมาแต่ก่อนแต่ว่าราชการแผ่นดินเข้ามาเกี่ยวข้องเป็นธุระอยู่นัก ขัดสนและกปิตันวิราเสนนำเอาสุลุปบรรทุกสินค้ามาเข้า ณ ปากพระฝ่ายเมืองตะกั่วทุ่ง บอกว่าสุลุปและสินค้าทั้งนั้นเป็นขอท่าน ข้าพเจ้าเอาเป็นธุระช่วยทำนุกบำรุงซื้อขายได้ดีบุกร้อย ๔๐-๕๐ ภารา แจ้งอยู่แก่ใจกปิตันวิราเสนแล้วทุกประการ อนึ่ง สมเด็จพระพุทธิเจ้าอยู่หัว ผู้ทรงธรรม อันมหาประเสริฐ ทรงพระมหากรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม ต้องพระราชประสงค์ผ้าเกี้ยว ผ้าลายรูปสัตว์ ลายพระกระบวรอย่างเมืองตะนาวศรีแต่ก่อน สำหรับจะได้ พระราชทาน ให้ทแกล้วทหารข้าราชการผู้น้อยผู้ใหญ่ตามสมควรจึงเขียนอย่างผ้าพระกระบวรพระราชทานกับดีบุกร้อยภารา ช้างสิบช้าง ให้แก่ข้าพเจ้าเอาออกมาจัดแจงกำปั่นเทศบรรทุกออกไปทำอย่างผ้าพระกระบวรเข้ามาทูลเกล้าทูลกระหม่อมถวาย ณ มรสุมปีจอ โทศกนี้ และกำปั่นเทศมิได้เข้ามา ณ เมืองถลาง เหมือนอย่างแต่ก่อน ซึ่งบรรทุกดีบุกและช้างออกไปตามรับสั่งนั้น ขัดสน จึงแต่งให้นายสำเภาบาหวาสายแขกไสบู ออกมาจัดแจงเช่าสำเภาเทศ ณ เมืองปิดสวาลี ถ้านายสำเภาบาหวาสายแขกไสบูมาถึงจัดแจงสุลุปกำปั่นได้ก็ดีไม่ได้ก็ดีจะขัดสนประการใดข้าพเจ้าขอเอาสติปัญญาวรรณโตนท่านช่วยทำนุบำรุงให้สะดวกด้วย อนึ่งถ้านายสำเภาบาหวาสายแขกไสบูขัดสนด้วยเงินทองประการใด จำนวนพันหนึ่งสองพันเหรียญของท่านได้ช่วยทำนุบำรุงได้ให้เถิดและดีบุกค่าเงินเหรียญนั้น ถ้าท่านได้ส่งเงินแล้ว ขอได้มีหนังสือไปถึงกปิตันวีราเสนจะจัดแจงดีบุกส่งให้มิให้ขัดสน อนึ่งเมืองตะกั่วทุ่งบางคลีเมื่อพระตะกั่วทุ่งคนเก่าว่าราชการอยู่นั้นอ้ายพม่ารบพุ่งเผาบ้านเรือนเสียและเก็บเอาปืนใหญ่น้อยสำหรับเมืองได้ไปเป็นอันมากและรอดปืนใหญ่อยู่แต่น้อยนั้น เมืองตะกั่วทุ่งบางคลี เป็นเมืองหน้าศึก ข้าพเจ้าขอปันปืนใหญ่ลูกกระสุนสี่นิ้ว ห้านิ้วสักสับห้ากระบอก ปืนคาบศิลาร้อยบอก ดินดำสิบห้าหาบ ดินขาวร้อยหาบ ลูกกระสุนเหล็กใหญ่สามนิ้วสี่นิ้วห้านิ้วหนักสักห้าภารา สุพันปะถันสิบหาบ ถ้าได้แล้วนั้นให้ส่งให้แก่นายสำเภาบาหวาสายแขกไสบู และราคาปืนและสินค้าทั้งนั้น ขอท่านได้มีหนังสือไปถึงกปิตันวิราเสน จะจัดดีบุกส่งให้ตามราคา แล้วจะได้รักษาบ้านเมืองสะดวก เพราะบุญวรรณโตนท่าน และถ้าท่านอนุเคราะห์อนุกูลในครั้งนี้แล้ว ดีบุก ณ เมืองตะกั่วทุ่งบางคลีราษฎรขึ้นขุดได้ปีหนึ่งจำนวนสองร้อยสามร้อยภาราและมากน้อยเท่าใดจะจัดแจงให้ท่านทั้งสิ้น และธุระซึ่งว่ามาทั้งนี้ ข้าพเจ้าปลงใจมาแก่ท่าน เป็นหนักหนา ด้วยแต่ก่อนข้าพเจ้าก็ยังมิได้มีชื่อเสียงท่านก็ยังเป็นพ่อค้าผู้ใหญ่อยู่ก็หาเคลือบแคลงประการใดไม่ ไว้ใจกันจนสิ้นทุกประการ อนึ่งถ้านายสำเภาบาหวาสายแขกไสบูจัดสินค้าได้ก็ดีและท่านช่วยจัดแจงให้ได้แล้วก็ดี ข้าพเจ้าขอตราสำหรับสำเภา และหนังสือของท่านและธงสำหรับสำเภาอันหนึ่ง ว่าเป็นสำเภาของท่านเถิด และหนังสือนั้นขอไปถึงเจ้าเมืองชะนาฝาตัม เจ้าเมืองชะนาบันดัดและเจ้า-รับว่าเป็นกำปั่นของท่านจะไปเมืองใดอย่าให้ขัดสนหนังสือมา ณ วันพฤหัส แรมค่ำหนึ่งเดือนยี่ปีจอโทศก 

วิเคราะห์ ๐ จดหมายฉบับนี้เกี่ยวข้องกับเมืองถลางเฉพาะข้อกล่าวอ้าง ที่ว่าสำเภาเมืองเทศ ไม่ได้เข้ามาเทียบท่าเมืองถลางเหมือนแต่ก่อน ชื่อบุคคลเกือบทุกคนในจดหมายนี้ไม่เคยคุ้นหู นอกจากกปิตันวิราเสนเมืองหลายเมืองไม่ทราบว่า ขณะนี้เรียกชื่ออย่างไรขอละเว้นไว้ศึกษาต่อไป 

ปาณิศรา(นก) ชูผล : บันทึก

ผช.หมายเหตุรักษ์ มทศ.