พระบิดาแห่งมัคคุเทศก์ไทย
สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ
ทรงเป็น พระบิดาแห่งประวัติศาสตร์และโบราณคดีไทย ผลงานอื่นที่เด่นมีด้านอักษรศาสตร์ การปกครอง กฎหมาย งานด้าน สาธารณสุข งานด้านป่าไม้ และงานด้านวิชาการอื่นอีกหลายสาขาก็ดีเด่นเป็นที่ประจักษ์ว่าได้ทรงริเริ่มและเสริมสร้างวาง แบบแผนไว้ให้เป็นแนวทางปฏิบัติกันสืบมาอีกด้วย เป็นเหตุให้องค์การศึกษาวิทยาศาสตร์และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ ได้ร่วมกับรัฐบาลไทยจัดการเฉลิมฉลองวันครบร้อยปี วันประสูติของพระองค์เมื่อวันที่ ๒๑ มิถุนายน พ.ศ. ๒๕๐๕ เป็นงานใหญ่ และนับเป็นพระองค์แรกในบรรดาบุคคลสำคัญของไทยที่ได้รับเกียรตินี้
การเป็นมัคคุเทศก์ของพระองค์นั้น เพราะพระองค์ทรงมีพระนิสัยชอบเสด็จประพาสหัวเมือง จึงได้รับหน้าที่อีก อย่างหนึ่งในรัชกาลของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และในรัชกาลต่อ ๆ มา นั่นคือตำแหน่ง Lord Program Maker และเรื่องนี้ทรงเล่าไว้ในเรื่องเสือใหญ่เมืองชุมพร ว่า เพราะเหตุใด จึงโปรดให้ฉันเป็นผู้จัดการ เสด็จประพาส เป็นเรื่องอันหนึ่ง… จะเล่าฝากไว้ตรงนี้
“เมื่อ พ.ศ. ๒๔๓๒ (ร.ศ. ๑๐๘) พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จประพาสหัวเมืองปักษ์ใต้ โปรดให้ฉันไปตามเสด็จเป็นมัคคุเทศก์ มีหน้าที่เป็นต้นรับสั่งกะการประพาสที่ต่างๆ ตลอดทางที่เสด็จไป ฉันสนองพระเดชพระคุณชอบพระหฤทัยสมเด็จพระพุทธเจ้าหลวง แต่นั้นมาจึงทรงพระกรุณาโปรดให้ฉันเป็นผู้จัดการเสด็จประพาส แต่ชอบเรียกกันเป็นคำแผลงภาษาอังกฤษว่า Lord Program Maker ตามเสด็จประพาสต่อมาเป็นนิตย์ จนตลอดรัชกาลที่ ๕ และคงอยู่ในตำแหน่งนั้นสืบมาในรัชกาลที่ ๖ อีก ๓ ปี รวมเวลาที่ได้เป็นผู้จัดการเสด็จประพาสอยู่ ๒๖ ปี จึงพ้นจากหน้าที่นั้น พร้อมกับถวายคืนตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงมหาดไทย”
“ถึงรัชกาลที่ ๗ พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดให้กลับไปจัดการเสด็จประพาสถวายอีกเมื่อเสด็จเลียบหัวเมืองมณฑลพายัพอีกครั้งหนึ่ง และเมื่อเสด็จเลียบหัวเมืองภูเก็ตอีกครั้งหนึ่งจึงอ้างได้ว่าได้รับราชการเป็นผู้จัดการเสด็จประพาสสนองพระเดชพระคุณมา ๓ รัชกาล แต่เมื่อไป ตามเสด็จครั้งหลังสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวกลับต้องทรงระวังมิให้ฉันเหนื่อยเกินไป เพราะตัวฉัน แก่ชราอายุเกือบ ๗๐ ปีแล้ว ก็เป็นครั้งที่สุด ซึ่งฉันได้จัดการเสด็จประพาสเพียงนั้น **
จึงนับได้ว่าสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ คือพระบิดาของมัคคุเทศก์ไทย กำหนดให้วันประสูติ ๒๑ มิถุนายน เป็นวันมัคคุเทศก์ไทย ด้วยพระองค์ทรงเพียบพร้อมด้วยพระจริยาวัตรอันงดงามมีความรอบรู้ในศิลปวิทยา ทั้งหลายอย่างช่ำชองยิ่ง มีพระหทัยอันเด็ดเดี่ยวมั่นคงดำรงพระองค์ให้เป็นประโยชน์อันใหญ่ยิ่งแก่ชาติศาสนา และพระมหากษัตริย์ ด้วยพระอุตสาหวิริยภาพอย่างน่าพิศวง อีกทั้ง ทรงรักการศึกษาหาความรู้อยู่เป็นนิตย์ สมควร ที่มัคคุเทศก์ทั้งหลาย จักได้ยกย่องพระเกียรติยศของพระองค์ไว้ให้ปรากฏ และศึกษาพระ ประวัติและผลงานของพระองค์ นำไปเป็นเยี่ยงอย่างเป็นหลักประพฤติ ปฏิบัติเพื่อให้เกิดประโยชน์เกิด ความเจริญก้าวหน้า ทั้งแก่ตนเอง และแก่ประเทศชาติอันเป็นที่รักยิ่งของพวกเราทุกคนสืบไป โดยเฉพาะ อย่างยิ่ง การทำงานของมัคคุเทศก์ส่วนใหญ่นั้น ได้ใช้ประโยชน์จากการ อธิบาย และบรรยายความรู้ทางประวัติศาสตร์และโบราณคดีให้แก่ นักท่องเที่ยวเป็นสำคัญ จึงนับได้ว่ามัคคุเทศก์เป็นหนี้บุญคุณใน พระองค์ท่านเป็นอย่างมากมายในเกือบทุกด้าน
สิ้นพระชนม์ : วันที่ ๑ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๘๖ (ค.ศ. ๑๙๔๓) ตรงกับวันพุธ ขึ้น ๕ ค่ำ เดือนอ้าย ปีมะแม จุลศักราช ๑๓๐๕ (สิริรวมพระชนมายุ ได้ ๘๑ พระชันษา)
(http://www.phuketproguide.org/index.phpoption=com_content&view=article&id=11&Itemid=19)
***
มนุษยศาสตร์ ประวัติศาสตร์