ดหมายเหตุเมืองถลางและหัวเมืองปักษ์ใต้
ต้นฉบับของศูนย์วัฒนธรรมจังหวัดภูเก็ต (ศวภ.)

ประสิทธิ  ชิณการณ์ : อ่านและวิเคราะห์

Click at the image to view full size

มทศ.จห. ๒๘(ใช้หมายเลขตรงกับ ฉบับ ศวภ ๒๘) 

คำอ่าน ๐ หนังสือท่านผู้ว่าราชการเมืองตรัง มีมธุรจิตสนิทเสน่หามาถึงพระยาราชกปิตัน ซึ่งตั้งอยู่ ณ เกาะหมาก ด้วยพณหัวเจ้าท่านเจ้าพระยาศรีธรรมโศกราชชาติเดโชไชยมไหยสุริยาธิบดีอภัยพิริยปรากรมพาหุ ณ นครศรีธรรมราช มีพระสารทสั่งว่าแต่ก่อนพระเพชรภักดีศรีสมุทรสงคราม พระปลัดตรังบอกเข้าไปว่า สลูปกำปั่นฝรั่งอังกฤษ จะเข้าไปทอดท่าค้าขายรับซื้อช้างและดีบุก ณ ปากน้ำตรังบัดนี้สมเด็จพระพุทธเจ้าอยู่หัว ณ กรุงรัตนโกสินทร์อินทราอยุธยามหานคร มีพระราชโองการมานบัณฑูร ดำรัสตรัสเหนือเกล้าเหนือกระหม่อม ให้มีตราโปรดออกมา ให้ตูข้าว่าราชการเมืองตรังให้หาพระยาตรังเข้าไป ณ กรุงรัตนโกสินทร์อยุธยามหานคร และบัดนั้พณหัวเจ้าท่านเจ้าพระยาศรีธรรมโศกราชชาติเดโชไชยมไหยสุริยาธิบดีอภัยพิริยปรากรมพาหุ เจ้าพระยานครศรีธรรมราช ดำเนินเข้าไปเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาทพระเจ้าอยู่หัว ณ กรุงรัตนโกสินทนทรอินทรอยุธยามหานครในเดือนเก้า ข้างขึ้น ปีมะแมนพศกนี้ ครั้นจะเชื่อฟังแต่พระปลัดเอาไปกราบบังคมทูลพระเจ้าอยู่หัวยังมิได้ และพณหัวเจ้าท่านอยู่ครองเมืองนครให้ตูข้ามาจัดแจงให้หาดีบุกและจับช้าง ณ ที่ตรัง ถ้าช้างและดีบุกพร้อมมูลแล้ว สลูปกำปั่นยังจะเข้าไปทอดท่าค้าขายรับเอาดีบุกและช้าง ณ ปากน้ำตรังเหมือนหนึ่งพระปลัดบอกไปหรือประการใด ถ้าได้ถ้อยคำพระยาราชกปิตันแล้ว จะนำเข้าไปกราบบังคมทูลพระเจ้าอยู่หัวได้ บัดนี้แต่งให้ขุนรักษาคณะขุนวังถือหนังสือมาถึงพระยาราชกปิตัน ถ้าได้เนื้อความประการใด ขอได้ตอบไปให้แจ้ง จะได้บอกเข้าไปยังเมืองนคร ให้นำเอากราบเรียน แก่พณหัวเจ้าท่านผู้ครองเมืองนครให้ทราบ หนังสือมา ณ วัน -นพศก 

วิเคราะห์ ๐ วัน และเดือน ท้ายจดหมายฉบับนี้ถูกรอยตราประทับเลอะเลือน อ่านไม่ได้ คงปรากฏชัดเจนเพียง นพศก ซึ่งเมื่อนำไปประกอบกับข้อความตอนหนึ่งในจดหมายฉบับนี้ที่ว่า "-เจ้าพระยานครศรีธรรมราชดำเนินเข้าไปเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาทพระเจ้าอยู่หัว ณ กรุงรัตนโกสินทร์ฯ ในเดือนเก้า ข้างขึ้น ปีมะแมนพศกนี้-" ก็บ่งชัดว่า หนังสือฉบับนี้เขียนขึ้นในปีมะแมนพศก จุลศักราช ๑๑๔๙ หรือ พ.ศ.๒๓๓๐ แน่นอน 

 ปี พ.ศ.๒๓๓๐ นั้นเจ้าพระยานครศรีธรรมราช คือเจ้าพระยานครพัฒน์ ซึ่งสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงโปรดเกล้าฯ ให้มาเป็นเจ้าพระยานครแทน เจ้าพระยานครศรีธรรมราช (หนู) ที่ถูกปลดและเรียกตัวเข้าไปไว้ ณ กรุงเทพฯ เมื่อ พ.ศ.๒๓๒๗

 ในปีเดียวกันนี้ เมืองถลางยังอยู่ในอำนาจของพระยาณรงค์ เรืองฤทธิ์ (ทองพูน ณ ถลาง) เป็นผู้ว่าราชการ ส่วนท้าวเทพกระษัตรี ท้าวศรีสุนทรและพระยาทุกรราช (เทียน ประทีป ณ ถลาง)ย้ายผู้คนบริวารที่ฝักฝ่ายอยู่ในส่วนตน มาทำเหมืองดีบุกอยู่ที่บ้านสะปำและเมืองภูเก็จ (กะทู้) เตรียมการที่จะแย่งเอาอำนาจเหนือเมืองถลางมาเป็นของพระยาทุกรราชต่อไป

 เจ้าพระยาสุรินทราชา (จัน จันทโรจวงศ์) ยังอยู่ในตำแหน่งผู้สำเร็จราชการหัวเมืองฝั่งตะวันตก ๘ หัวเมือง คือ ถลางบางคลี, ภูเก็จ, พังงา ตะกั่วป่า, ตะกั่วทุ่ง, เกาะรา และคุรอด

ปาณิศรา(นก) ชูผล : บันทึก

ผช.หมายเหตุรักษ์ มทศ.