จดหมายเหตุเมืองถลางและหัวเมืองปักษ์ใต้
ต้นฉบับของศูนย์วัฒนธรรมจังหวัดภูเก็ต (ศวภ.)

ประสิทธิ  ชิณการณ์ : อ่านและวิเคราะห์

Click at the image to view full size

มทศ.จห.๔๓ (ใช้หมายเลขตรงกับ ฉบับ ศวภ ๔๓)

คำอ่าน ๐ หนังสือท่านเจ้าพระยาสุรินทราชา ผู้สำเร็จราชการทั้งแปดหัวเมือง ท่านพระยาเพชรคีรีศรีพิไชยสงครามพระยาถลาง มาถึงท่านพระยาราชกปิตันซึ่งเป็นอธิบดีผู้ใหญ่อยู่ ณ เมืองเกาะปุเหล้าปีนัง ด้วยแจ้งไป ณ เมืองถลางว่าแขกเมืองลาหนุนยกเป้นกองทัพมาจะรบเอาเมืองเกาะปุเหล้าปีนังก็มีความวิตกถึงท่านหนักหนา ครั้นอยู่มาปรากฏไปว่ากองทัพแขกทั้งนั้นหาทำจุลาจล แก่บ้านเมืองท่านได้ไม่ ว่าระส่ำระสายยกเลิกไปบ้างแล้ว และ พณะหัวเจ้าท่าน เจ้าพระยาสุรินทราชาผู้สำเร็จราชการและตูข้าก็มีความยินดีเอาใจถึงท่านอยู่หนักหนาที่จะให้บ้านเมืองท่านอยู่เย็นเป็นสุขสืบไปจะได้เป็นที่อาศัยโดยข้อราชการและไปมาค้าขายกันสะดวกและครั้งนี้มีตราทรงพระกรุณาโปรดเกลาโปรดกระหม่อมมาลุวาง ณ เมืองถลาง จะต้องพระราชประสงค์ทองคำอุไร หนักสี่สิบห้าสิบชั่ง และปืนบุเหรียมทองแดงลูกกระสุนสี่นิ้วห้านิ้วสักยี่สิบบอกสามสิบบอก ถ้าและสลุปกำปั่นลูกค้าผู้ใด ได้ทองคำ และปืนบุเหรียมทองแดงเข้ามาซื้อขาย ณ เมืองเกาะปุเหล้าปีนัง ขอพระยานายท่าน ได้เห็นแก่ไมตรี และราชการช่วยว่ากล่าวให้นายกำปั่นพาเอากำปั่นซึ่งมีทองคำและปืนนั้นมายังเมืองถลาง จะได้จัดซื้อส่งเข้าไปตามท้องตรารับสั่งถ้าและไม่มีสลุปกำปั่นบรรทุกปืนและทองคำเขา ณ เมืองเกาะปุเหล้าปีนังนั้น ขอสติปัญญา พระยานายท่านช่วยคิดอ่าน ให้กำปั่นออกไปจัดซื้อทองคำและปืนบุเหรียมทองแดงเข้ามา ณ เมืองถลาง จะจัดดีบุกตอบแทนให้ไม่ให้ขัดสน ถ้าและพระยานายท่าน ได้ช่วยคิดอ่านให้กำปั่นบรรทุกปืน และทองคำอะไรเข้ามาได้จัดซื้อส่งเข้าไปทูลเกล้าทูลกระหม่อมถวายทันมรสุมก็จะเป็นความดีตามทางไมตรีของพระยานายท่านกับตูข้าจะได้พบคิดอ่านกันยืดยาวต่อไป หนังสือมา ณ วันอังคาร เดือนห้า แรมเก้าค่ำ จุลศักราชพันร้อยห้าสิบสามปีกุน ตรีศก 

วิเคราะห์ ๐ จดหมายฉบับนี้ทำขึ้น ในนามของเจ้าพระยาสุรินทราชา ผู้สำเร็จราชการหัวเมืองทั้งแปดและในนามของพระยาเพชรคีรีศรีพิไชยสงคราม เจ้าเมืองถลาง ร่วมกัน จึงมีตราประทับอยู่ ๒ ดวง ดวงแรกลักษณะโต ลายเทพพนมอยู่ในวงกลม ลายเปลวกนก คือ ตราประจำตำแหน่ง เจ้าพระยาสุรินทราชา ส่วนดวงที่สอง เป็นดวงตราประจำตำแหน่ง ของพระยาเพชรคีรีศรีพิไชยสงคราม เป็นภาพลายเปลวกนกประกอบกันขึ้นเป็นรูปภูเขาอยู่ในวงกลม สันนิษฐานว่า คงหมายถึงภูเขาเพชรอันเป็นสัญลักษณ์ของนาม "เพชรคีรี" 

 อาจารย์สมหมาย ปิ่นพุทธศิลป์ ได้เคยทำบทปริวรรต ไว้ในเอกสารฉบับต้นๆ แล้วว่า ปืนบุเหรียม หรือ บุเรี่ยมนั้นคือปืนใหญ่ เอกสารฉบับนี้เป็นหลักฐานอย่างหนึ่งว่า กรุงเทพมหานครเมื่อ ๒๐๐ ปีมาแล้วนั้นได้สั่งซื้อปืนใหญ่สำหรับพระนครผ่านเมืองถลาง อย่างน้อยก็บางส่วน โดยใช้ดีบุกเป็นสินค้าแลกเปลี่ยน

ปาณิศรา(นก) ชูผล : บันทึก

ผช.หมายเหตุรักษ์ มทศ.