จดหมายเหตุเมืองถลางและหัวเมืองปักษ์ใต้
ต้นฉบับของศูนย์วัฒนธรรมจังหวัดภูเก็ต (ศวภ.)

ประสิทธิ  ชิณการณ์ : อ่านและวิเคราะห์

Click at the image to view full size

มทศ.จห.๓๙ (ใช้หมายเลขตรงกับ ฉบับ ศวภ ๓๙) 

คำอ่าน ๐ หนังสือท่านพระยาเพชรคีรีศรีสงครามเจ้าพระยาถลาง บอกมายังท่านพระยาราชกปิตันผู้เป็นเจ้าเมืองเกาะปุเหล้าปีนัง ด้วยปะลิบกอหริกมาบอกว่า ท่านพระยาราชกปิตันสั่งมาว่า แขกเสกหะลีเหล่าร้ายซึ่งเป็นโจร พ้นเกาะปุเหล้าปีนังมาเข้า ณ ปากน้ำเมืองไทร และว่าพระยาไทรเป็นใจ คิดอ่านเข้าด้วยกันกับแขกเหล่าร้าย จะคิดอ่านตีแห่งใดยังมิรู้ และอย่าให้ข้าพเจ้าไว้ใจแก่ราชการให้ตระเตรียมอยู่นั้นเป็นพระคุณของท่านซึ่งบอกมาให้รู้ตัวนั้นเป็นหนักหนาอยู่แล้ว และข้าพเจ้าให้จัดแจงตั้งค่ายปากน้ำ ให้ผู้คนลงไปประจำรักษาค่ายปากน้ำอยู่ทุกแห่งอ่าวทุ่งถึงมาดว่าพระยาไทรจะพาแขกเสกหะลีมาตี ณ เมืองถลางนั้น จะได้กลัวเกรงแก่แขกเหล่านี้หามิได้มาดว่ามันจะยกมามากสักเท่าใด ก็จะต่อสู้รบจนสิ้นชีวิต จะได้กลัวเกรงหามิได้ อย่าให้ท่านพระยาราชกำดิงแก่น้ำจิตเลย อนึ่งถ้ากำปั่นบรรทุกปืนคาบศิลา ปืนบอเรียมมาจำหน่ายแก่เมืองถลางข้าพเจ้าจะจัดดีบุกให้ตามราคามิให้ขัดสน อนึ่ง ข้าพเจ้าเข้าไปเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาท ครั้งนี้ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้ข้าพเจ้าเป็นผู้ใหญ่แก่คนทั้งแปดหัวเมืองแล้วให้ข้าพเจ้าคิดอ่านรักษาบ้านเมืองอย่าให้เสียแก่ข้าศึกศัตรูสิ่งใดได้ และข้าพเจ้าขัดสนด้วยดินผะสิวดำและปืนซึ่งจะรักษาบ้านเมือง และถ้าสุลุปกำปั่นบันทึกปืนและดินผะสิวดำเข้ามามากน้อยเท่าใด ให้ท่านพระยาราชช่วยคิดอ่านว่ากล่าว ให้นายกำปั่นบรรทุกเข้ามาค้าขาย ณ เมืองถลาง ข้าพเจ้าจะจัดดีบุกซื้อปืนและดินนั้น ไว้รักษาบ้านเมืองต่อไป และข้าพเจ้าจัดได้ลูกแตงจีน และไก่ให้มาแก่ท่าน ลูกแตงจีน ๕๐ ลูก ไก่ ๑๐๐ ตัว ให้มาแก่ท่าน เป็นกับข้าวพลางก่อน หนังสือมา ณ วันอังคาร เดือนสิบ...เก้าค่ำ ปีจอโทศก 

วิเคราะห์ ๐ อาจารย์สมหมาย ปิ่นพุทธศิลป์ ได้ทำบทปริวรรตไว้แล้ว ในการพิมพ์เผยแพร่ครั้งแรก เมื่อ ๑๓ มีนาคม ๒๕๒๕ โดยศูนย์วัฒนธรรมจังหวัดภูเก็ต ควรอ่านประกอบจะมีประโยชน์มากขึ้น 
 พระยาทุกรราช (เทียน ประทีป ณ ถลาง) ได้รับพระราชทานตำแหน่งให้เป็นพระยาถลาง และพระราชทานยศในราชทินนาม "พระยาเพชรคีรีศรีพิไชยสงคราม รามคำแหง" อันเป็นราชทินนาม ของเจ้าเมืองถลางใหม่ ที่ยังไม่เคยปรากฏในทำเนียบมาก่อน พร้อมกันนั้น ก็ทรงมองหมายให้ช่วยดูแลงาน ในหน้าที่ ผู้สำเร็จราชการหัวเมือง ฝั่งตะวันตก ๘ หัวเมืองซึ่งมีเจ้าพระยาสุรินทราชา (จัน จันทโรจวงศ์) เป็นตัวผู้สำเร็จราชการอยู่นั้นด้วยคงจะเนื่องจากทรงเห็นว่า เจ้าพระยาสุรินทราชา ชราภาพลงมากแล้วควรจะมีผู้ช่วยเหลือ ที่ไว้วางพระราชหฤทัยได้สักคนหนึ่ง จึงทรงเลือกเอา พระยาเพชรคีรีศรีพิไชยสงครามไว้เป็นผู้ช่วยเจ้าพระยาสุรินทราชา ตั้งแต่ ปี พ.ศ.๒๓๓๓ ตลอดมา จนเจ้าพระยาสุรินทราชาถึงแก่อสัญกรรมในราวปี พ.ศ.๒๓๕๐ ก็มิได้ทรงแต่งตั้งขุนนางผู้ใด ขึ้นเป็นผู้สำเร็จราชการหัวเมืองฝั่งตะวันตกอีกสันนิษฐานว่า คงจะมีตำแหน่งนี้ ตกอยู่แก่พระยาเพชรคีรีศรีพิไชยสงคราม รามคำแหง (เทียน ประทีป ณ ถลาง) อยู่ตลอดมา จนเสียเมืองถลางแก่พม่าในปี พ.ศ.๒๓๕๒, อันเป็นการจบชีวิตของพระยาเพชรคีรีศรีไชยสงคราม รามคำแหง บุคคลสำคัญคนหนึ่งของเมืองถลางลงไปด้วย

 คำ "ปะลิบ" ในจดหมายฉบับนี้ ได้วิเคราะห์ไว้ในมทศ.จห. (ใช้หมายเลขตรงกับ ฉบับ ศวภ ๓๘ แล้ว
 ควรสังเกตว่า พระยาราชกปิตันมีความยุ่งยากในการบริหารเมืองปีนังอยู่ในช่วงนี้ และขัดใจพระยาไทรบุรีที่ทวงผลประโยชน์ ตามข้อตกลงเช่าเกาะปีนังที่พระยาราชกปิตันจ่ายให้ไม่ได้ตามเงื่อนไข การแจ้งข่าวว่าพระยาไทรบุรี (ซึ่งขณะนั้นยังเป็นเมืองขึ้นไทยอยู่) จะมาตีเมืองถลาง จึงมีประโยชน์แก่พระยาราชกปิตันทั้งในด้านการค้าปืน และการเมืองระหว่างประเทศในเวลาเดียวกัน

ปาณิศรา(นก) ชูผล : บันทึก

ผช.หมายเหตุรักษ์ มทศ.