จดหมายเหตุเมืองถลางและหัวเมืองปักษ์ใต้
ต้นฉบับของศูนย์วัฒนธรรมจังหวัดภูเก็ต (ศวภ.)

ประสิทธิ  ชิณการณ์ : อ่านและวิเคราะห์

Click at the image to view full size

มทศ.จห.๓๕ (ใช้หมายเลขตรงกับ ฉบับ ศวภ ๓๕) 

คำอ่าน ๐ หนังสือเจ้าพระยาถลาง มาถึงพระยาราชกปิตัน ด้วยเป็นอย่างธรรมเนียม ถ้านายสลุปกำปั่นเอาสินค้าเข้ามาจำหน่าย เจ้าเมืองกรมการและลูกค้าผู้ใหญ่ว่าราคาตกลงกันแล้ว เจ้าเมืองกรมการและลูกค้าผู้ใหญ่จัดซื้อเอาไปจำหน่ายแก่ราษฎร ได้กำไรภาษีเล็กน้อย จึงค้าขายได้ พระยาราชกปิตันอยู่ ณ เมืองถลางก็แจ้งอยู่แล้ว และพรยาราชกปิตันแต่งให้กปิตันวีรเสนเอายาฝิ่นข้าวสารเงินไปจำหน่าย ณ เมืองถลางครั้งนี้ ว่าราคายาฝิ่นกับเจ้าเมืองกรมการปีบละหกภารา เจ้าเมืองกรมการจัดซื้อเอาเงินยาฝิ่นผ้าไว้แล้ว กปิตันวีรเสนเอายาฝิ่นเงินผ้าออกขายปลีกแก่ราษฎรถูกกว่าราคาขายเจ้าเมืองกรมการ และลูกค้าผู้ใหญ่ ๆ ซึ่งรับซื้อไว้มากขายขาดทุน ทำให้เสียอย่างธรรมเนียมแผ่นดินไปฉะนี้ ครั้นจะว่ากล่าวตามกฎหมายบ้านเมือง เป็นความไกลตาพระยาราชกปิตัน ๆ จะว่าเจ้าเมืองกรมการทำข่มเหง จึงมีหนังสือมาให้แจ้งครั้งหนึ่งก่อน อย่าให้เสียทางไมตรีแก่กันสืบไป ถ้าพระยาราชกปิตันมิได้กำชับว่ากล่าวแก่นายกำปั่นให้ทำสืบไปฉะนี้อีกเล่า นายกำปั่นกับกรมการ จะวิวาทแก่กัน จะเคืองถึงพระยาราชกปิตันจะเสียหายทางไมตรีค้าขายแก่กันสืบไปภายหน้า อนึ่ง มีตราโปรดเกล้าออกมาว่า ต้องพระราชประสงค์ปืนเป็นอันมากให้พระยานายท่าน จัดปืนสุตันสามร้อยบอก ปืนปลอกเหล็กกลางสองร้อยบอก ปืนอย่างซึ่งกปิตันวีสกัดเอาไปสองบอกสักร้อยบอก เข้ากันหกร้อยบอก ให้แต่งนายกำปั่นบรรทุกไปส่ง ณ เมืองถลาง จะจัดดีบุกให้ตามราคา มิให้ขัดสน มา ณ วันอาทิตย์ขึ้นห้าค่ำ เดือนยี่ ปีมะแม นพศก 

วิเคราะห์  ๐ น่าสังเกตว่า ในช่วงเดือนยี่ปีมะแมนพศก จุลศักราช ๑๑๔๙ หรือ พ.ศ.๒๓๓๐ นั้น เป็นช่วงที่เรือกำปันของกลุ่มพระยาราชกปิตันเดินทางเข้าเทียบท่าเมืองถลาง จึงได้มีหนังสือติดต่อธุรกิจ และภารกิจส่วนตัวของข้าราชการ และชาวเมืองถลางเขียนถึงพระยาราชกปิตันจำนวนมาก 

 จดหมายฉบับนี้ มีข้อน่าสังเกตอยู่ว่า "เจ้าพระยาถลาง" เจ้าของจดหมายนี้ คือ "เจ้าพระยาถลางท่านใด"

 พ.ศ.๒๓๓๐ นั้น เมืองถลางมีเจ้าเมือง หรือผู้ว่าราชการเมืองชื่อ "พระยาณรงค์เรืองฤทธิ์ (ทองพูน ณ ถลาง)" แต่เอกสารเมืองถลางเกือบทั้งหมดที่รวบรวมมาได้ไม่เคยจะปรากฏนามท่านผู้นี้อยู่เลยเอกสารส่วนใหญ่จะเป็นของข้าราชการหรือขุนนางเมืองถลางสายบ้านตะเคียน คือสายท้าวเทพกระษัตรีเกือบทั้งสิ้น โดยเฉพาะที่เป็นจดหมายติดต่อกับพระยาราชกปิตัน ณ เกาะปีนัง

 จดหมาย "เจ้าพระยาถลาง" ฉบับวันอาทิตย์ขึ้นห้าค่ำเดือนยี่ปีมะแมนพศก นี้ น่าจะเป็นจดหมายของ "พระยาณรงค์เรืองฤทธิ์ (ทองพูน ณ ถลาง)" มากกว่าของท่านผู้อื่น สังเกตจากสำนวนโวหารถ้อยคำที่ให้ตลอดจนสรรพนามระหว่างกันอันบ่งบอกถึงความเป็น "ราชการ" อย่ามาก ไม่มีความ "เป็นกันเอง" ที่แสดงถึงความสนิทสนมเสมอญาติเช่นที่บุคคลในสายท้าวเทพกระษัตรีเคยปฏิบัติมาก่อน

 อนึ่ง จากจดหมายฉบับนี้ ทำให้เราได้ทราบถึงขนบธรรมเนียม ของการค้าขายของเมืองถลาง สมัยก่อนว่า "เจ้าเมืองกรมการและลูกค้าผู้ใหญ่" ของเมืองถลาง มีสิทธิที่จะซื้อของถูกเพื่อไปขายให้แก่ราษฎรในราคาแพงโดยผูกขายไม่ยอมให้ผู้ค้าส่งอื่น ๆ เช่นนายกำปั่นผู้นำเข้า ทำการขายตรงต่อราษฎรได้โดยเสรี

ปาณิศรา(นก) ชูผล : บันทึก

ผช.หมายเหตุรักษ์ มทศ.